89 - gen. Krzyzanowski
b'Dzisiaj b\\u0119dziemy m\\xf3wi\\u0107 o wojnie secesyjnej czyli o wojnie domowej w Stanach Zjednoczonych. Historia USA jest do\\u015b\\u0107 kr\\xf3tka. Ten kraj powsta\\u0142 mniej wi\\u0119cej wtedy gdy Polska znalaz\\u0142a si\\u0119 pod zaborami. Tacy polscy \\u017co\\u0142nierze jak Ko\\u015bciuszko czy Pu\\u0142aski walczyli w wojnie o niepodleg\\u0142o\\u015b\\u0107 USA. To si\\u0119 dzia\\u0142o w 18 wieku. Stany zjednoczone og\\u0142osi\\u0142y niepodleg\\u0142o\\u015b\\u0107 w 1776 roku. Pierwszy rozbi\\xf3r Polski to 1772. Min\\u0119\\u0142o prawie sto lat i w 1861 wybuch\\u0142a wojna secesyjna. W wojnie o niepodleg\\u0142o\\u015b\\u0107 USA brali udzia\\u0142 Ko\\u015bciuszko i Pu\\u0142aski, a w tej wojnie, kt\\xf3ra wybuch\\u0142a prawie 100 lat p\\xf3\\u017aniej bra\\u0142 udzia\\u0142 inny s\\u0142awny Polak - W\\u0142odzimierz Krzy\\u017canowski.
Krzy\\u017canowski urodzi\\u0142 si\\u0119 w 1824 roku podczas zabor\\xf3w. Urodzi\\u0142 si\\u0119 w Wielkopolsce czyli w zaborze pruskim. Czy rodzina Krzy\\u017canowskiego podda\\u0142a si\\u0119 i zgodzi\\u0142a na to, \\u017ce ju\\u017c nie ma Polski?
Polacy wci\\u0105\\u017c walczyli o niepodleg\\u0142o\\u015b\\u0107. Najpierw w 1815 razem z Napoleonem walczy\\u0142 ojciec W\\u0142odzimierza. P\\xf3\\u017aniej gdy wybuch\\u0142o powstanie listopadowe w 1830 walczy\\u0142 jego brat. Sam W\\u0142odzimierz walczy\\u0142 podczas powstania wielkopolskiego w 1846 roku. Prawie co 15 lat. Niestety ka\\u017cda z tych walk zako\\u0144czy\\u0142a si\\u0119 niepowodzeniem. Upad\\u0142o te\\u017c powstanie wielkopolskie w 1846, w kt\\xf3rym bra\\u0142 udzia\\u0142 Krzy\\u017canowski. Zaborcy chcieli ukara\\u0107 Polak\\xf3w, kt\\xf3rzy wzi\\u0119li udzia\\u0142 w tym powstaniu. Co zrobi\\u0142 Krzy\\u017canowski?
Tak jak wcze\\u015bniej Pu\\u0142aski i inni walczyli w Polsce, ale po przegranej musieli uchodzi\\u0107 za granic\\u0119. Tak sta\\u0142o si\\u0119 r\\xf3wnie\\u017c po tym powstaniu wielkopolskim z 1846 roku. Krzy\\u017canowski i wielu innych Polak\\xf3w wyjecha\\u0142o wtedy do USA.
By\\u0107 mo\\u017ce nigdy wcze\\u015bniej nie s\\u0142yszeli\\u015bcie o Krzy\\u017canowskim, ale pewnie s\\u0142yszeli\\u015bcie o jego s\\u0142awnym kuzynie. Kiedy\\u015b b\\u0119dziemy musieli tak\\u017ce nagra\\u0107 odcinek o Chopinie, najs\\u0142ynniejszym polskim piani\\u015bcie. Dzisiaj jednak skupimy si\\u0119 na jego kuzynie W\\u0142odzimierzu Krzy\\u017canowskim. Co najpierw musia\\u0142 zrobi\\u0107 Krzy\\u017canowski po przybyciu do USA?
P\\xf3\\u017aniej zosta\\u0142 in\\u017cynierem i budowa\\u0142 kolej. Pozna\\u0142 wtedy genera\\u0142a Burnett oraz jego c\\xf3rk\\u0119 Caroline, z kt\\xf3r\\u0105 si\\u0119 p\\xf3\\u017aniej o\\u017ceni\\u0142. Przenie\\u015bli si\\u0119 razem do Waszyngtonu, gdzie Krzy\\u017canowski za\\u0142o\\u017cy\\u0142 w\\u0142asn\\u0105 firm\\u0119. Krzy\\u017canowski zainteresowa\\u0142 si\\u0119 polityk\\u0105. W USA by\\u0142y wtedy dwie wielkie partie, kt\\xf3re istniej\\u0105 do dzisiaj. Wst\\u0105pi\\u0142 te\\u017c do partii republika\\u0144skiej. W 1860 roku wspiera\\u0142 Abrahama Lincolna, kt\\xf3ry chcia\\u0142 zosta\\u0107 prezydentem.
W 1860 roku w USA odbywa\\u0142a si\\u0119 walka wyborcza. Te dwie partie walczy\\u0142y o to, aby ich cz\\u0142owiek dosta\\u0142 najwi\\u0119cej g\\u0142os\\xf3w i zosta\\u0142 prezydentem. Niestety taka walka o g\\u0142osy przerodzi\\u0142a si\\u0119 p\\xf3\\u017aniej w prawdziw\\u0105 walk\\u0119. Dlaczego? Wybory w USA w 1860 roku wygra\\u0142a partia republika\\u0144ska i prezydentem w 1861 roku zosta\\u0142 Abraham Lincoln. Wszyscy wiedzieli, \\u017ce ten prezydent nie lubi niewolnictwa. G\\u0142osowali na niego g\\u0142\\xf3wnie ludzie z p\\xf3\\u0142nocy z partii republika\\u0144skiej, a przeciwko niemu g\\u0142osowali ludzie z po\\u0142udnia z partii demokratycznej. Gdy po\\u0142udnie i demokraci przegrali postanowili od\\u0142\\u0105czy\\u0107 si\\u0119 od p\\xf3\\u0142nocy. Dlatego o tej wojnie cz\\u0119sto si\\u0119 m\\xf3wi jako o wojnie p\\xf3\\u0142nocy z po\\u0142udniem.
Dlaczego dosz\\u0142o do wojny? Wygra\\u0142 Lincoln, kt\\xf3ry nie lubi\\u0142 niewolnictwa, a wi\\u0119c stany, kt\\xf3re przegra\\u0142y postanowi\\u0142y si\\u0119 od\\u0142\\u0105czy\\u0107 i za\\u0142o\\u017cy\\u0142y konfederacj\\u0119. Dlatego po\\u0142udnie nazywa si\\u0119 tak\\u017ce konfederacj\\u0105. A p\\xf3\\u0142noc chcia\\u0142a pozosta\\u0107 w unii dlatego ich nazywa si\\u0119 unionistami. Nie martwcie si\\u0119 je\\u017celi nie pami\\u0119tacie tego wszystkiego. Najwa\\u017cniejsze aby pami\\u0119ta\\u0107, \\u017ce p\\xf3\\u0142noc chcia\\u0142a uwolni\\u0107 niewolnik\\xf3w, a po\\u0142udnie nie. Co zrobi\\u0142 Krzy\\u017canowski?
Jak ju\\u017c m\\xf3wili\\u015bmy przed chwil\\u0105 Krzy\\u017canowski wspiera\\u0142 Lincolna i jego parti\\u0119 republika\\u0144sk\\u0105 w walce wyborczej. Teraz postanowi\\u0142 te\\u017c wesprze\\u0107 Lincolna w prawdziwej walce, kt\\xf3r\\u0105 zacz\\u0119li po\\u0142udniowcy. Krzy\\u017canowski nie s\\u0142u\\u017cy\\u0142 wcze\\u015bniej w ameryka\\u0144skiej armii, tak wi\\u0119c dosta\\u0142 najni\\u017cszy stopie\\u0144 czyli zosta\\u0142 szeregowcem w wojsku ameryka\\u0144skim. Wtedy wydarzy\\u0142o si\\u0119 jednak co\\u015b, co przynios\\u0142o mu p\\xf3\\u017aniej awans.
Krzy\\u017canowski nam\\xf3wi\\u0142 wielu Polak\\xf3w. By\\u0107 mo\\u017ce swoich koleg\\xf3w, z kt\\xf3rymi walczy\\u0142 razem jeszcze w Polsce podczas powstania wielkopolskiego. Nam\\xf3wi\\u0142 ich aby wst\\u0119powali jak on do armii unii czyli p\\xf3\\u0142nocy. Stworzy\\u0142 oddzia\\u0142, kt\\xf3ry bardzo si\\u0119 przyda\\u0142. Konfederaci zaatakowali stolic\\u0119 USA czyli Waszyngton. W\\u0142a\\u015bnie Krzy\\u017canowski i jego oddzia\\u0142 obronili Waszyngton.
Ale jak si\\u0119 nazywa\\u0142 oddzia\\u0142 Krzy\\u017canowskiego? Oddzia\\u0142 Krzy\\u017canowskiego oficjalnie nazywa\\u0142 si\\u0119: 58 Ochotniczy Pu\\u0142k Piechoty Nowego Jorku, ale wszyscy m\\xf3wili na niego Legion Polski. Ale czy byli w nim sami Polacy?
W tym legionie byli Niemcy, Du\\u0144czycy, Rosjanie, W\\u0142osi i Francuzi, ale najwi\\u0119cej \\u017co\\u0142nierzy by\\u0142o Polakami. Dlatego w\\u0142a\\u015bnie ten 58 Ochotniczy Pu\\u0142k Piechoty Nowego Jorku nazywano Legionem Polskim. Opr\\xf3cz tego tym pu\\u0142kiem dowodzi\\u0142 Polak - kapitan Krzy\\u017canowski. Zosta\\u0142 awansowany z szeregowca od razu na kapitana, bo zorganizowa\\u0142 ten oddzia\\u0142 i obroni\\u0142 stolic\\u0119.
Krzy\\u017canowski bra\\u0142 udzia\\u0142 w wielu bitwach w czasie wojny secesyjnej. Mo\\u017cna by wymieni\\u0107 cho\\u0107by bitwy pod Bull Run czy Fredericksburgiem. Ale jak d\\u0142ugo trwa\\u0142a ta wojna i jaka bitwa by\\u0142a najwa\\u017cniejsza?
Wojna secesyjna trwa\\u0142a przez 5 lat. Wybuch\\u0142a w 1861 roku, a sko\\u0144czy\\u0142a si\\u0119 w 1865 roku. Najwa\\u017cniejsza bitwa czyli bitwa pod Gettysburgiem rozegra\\u0142a si\\u0119 w po\\u0142owie wojny czyli w 1863 roku. Wojna secesyjna by\\u0142a wojn\\u0105 domow\\u0105? Co to znaczy?
Podczas wojny domowej nie walczy si\\u0119 z wrogiem z zewn\\u0105trz, ale z wrogiem we w\\u0142asnym kraju. Amerykanie walczyli tam z innymi Amerykanami. Cz\\u0119sto bywa\\u0142o tak, \\u017ce jeden brat walczy\\u0142 po stronie p\\xf3\\u0142nocy, a drugi brat po stronie po\\u0142udnia. W odcinku 54 m\\xf3wili\\u015bmy o Tadeuszu Ko\\u015bciuszce. Zbudowa\\u0142 on w USA twierdz\\u0119 West Point. P\\xf3\\u017aniej ta twierdza zosta\\u0142a zmieniona w szko\\u0142\\u0119 wojskow\\u0105. Wszyscy dow\\xf3dcy z wojny secesyjnej uczyli si\\u0119 kiedy\\u015b w tamtej szkole i bardzo dobrze si\\u0119 znali. Genera\\u0142owie, kt\\xf3rzy spotykali si\\u0119 na polu bitwy pami\\u0119tali si\\u0119 ze szkolnej \\u0142awki. Spr\\xf3bujcie sobie wyobrazi\\u0107, \\u017ce kolega z kt\\xf3rym teraz chodzicie do klasy (albo nawet siedzicie w jednej \\u0142awce) kiedy\\u015b m\\xf3g\\u0142by by\\u0107 waszym wrogiem. Taka jest w\\u0142a\\u015bnie wojna domowa i tak by\\u0142o tak\\u017ce podczas bitwy pod Gettysburgiem.
W USA by\\u0142o du\\u017co imigrant\\xf3w, nie tylko z Polski, ale tak\\u017ce np. z Irlandii. Tak wi\\u0119c podczas bitwy pod Gettysburgiem zdarza\\u0142o si\\u0119, \\u017ce irlandzki oddzia\\u0142 po stronie p\\xf3\\u0142nocy walczy\\u0142 z irlandzkim oddzia\\u0142em po stronie po\\u0142udnia. Czy Polacy te\\u017c byli po obu stronach?
W czasie bitwy pod Gettysburgiem Krzy\\u017canowski broni\\u0142 wzg\\xf3rza, kt\\xf3re po angielsku nazywa si\\u0119 Cemetery Hill. By\\u0142o to najwa\\u017cniejsze miejsce na polu bitwy, a to z trzech powod\\xf3w. Po pierwsze by\\u0142o to nagie wzg\\xf3rze z kt\\xf3rego wida\\u0107 by\\u0142o ca\\u0142\\u0105 okolic\\u0119 i mo\\u017cna by\\u0142o na nim ustawi\\u0107 armaty, aby strzela\\u0107 we wszystkich kierunkach. Po drugie ze wzg\\xf3rza prowadzi\\u0142a droga do stolicy do Waszyngtonu. Oraz po trzecie inna droga ze wzg\\xf3rza prowadzi\\u0142a do magazyn\\xf3w unii. Dzi\\u0119ki temu, \\u017ce wzg\\xf3rze zaj\\u0119\\u0142a unia czyli \\u017co\\u0142nierze z p\\xf3\\u0142nocy to mogli wszystko widzie\\u0107, strzela\\u0107 z armat we wszystkich kierunkach. Bronili te\\u017c dr\\xf3g: jednej do stolicy, a drugiej do magazyn\\xf3w. Gdyby konfederaci czyli po\\u0142udnie zdoby\\u0142o t\\u0119 g\\xf3r\\u0119 to oni ostrzeliwaliby \\u017co\\u0142nierzy unii. Oni mogliby te\\u017c p\\xf3j\\u015b\\u0107 zaj\\u0105\\u0107 stolic\\u0119 czyli Waszyngton. Konfederaci na wzg\\xf3rzu przeszkadzaliby te\\u017c w transporcie jedzenia i amunicji z magazyn\\xf3w p\\xf3\\u0142nocy. Tego wzg\\xf3rza broni\\u0142o 17 tysi\\u0119cy \\u017co\\u0142nierzy unii, mi\\u0119dzy innymi Krzy\\u017canowski i jego Polski Legion, ale atakowa\\u0142o ich 27 tysi\\u0119cy \\u017co\\u0142nierzy po\\u0142udnia. Pierwszego dnia konfederaci zdobyli nawet fragment wzg\\xf3rza. Krzy\\u017canowski zosta\\u0142 ranny, ale pomimo tego na drugi dzie\\u0144 odbi\\u0142 wzg\\xf3rze i broni\\u0142 go przez ca\\u0142y czas bitwy czyli przez 3 dni.
To tylko jedna bitwa, w kt\\xf3rej bra\\u0142 udzia\\u0142 Krzy\\u017canowski i Polski Legion podczas 5 lat wojny secesyjnej. Niestety nie wszyscy docenili to co robi\\u0142 Krzy\\u017canowski.
Prezydent Lincoln doceni\\u0142 wysi\\u0142ki Polaka i mianowa\\u0142 go genera\\u0142em, ale kongres tego nie przyj\\u0105\\u0142. Krzy\\u017canowski jednak poczeka\\u0142 i po wojnie awansowa\\u0142 do stopnia genera\\u0142a brygady.
Wojna secesyjna sko\\u0144czy\\u0142a si\\u0119 zwyci\\u0119stwem p\\xf3\\u0142nocy i prezydenta Lincolna po pi\\u0119ciu latach w 1865 roku. Lincoln nie czeka\\u0142 jednak do ko\\u0144ca wojny z og\\u0142oszeniem wolno\\u015bci dla niewolnik\\xf3w na po\\u0142udniu. Og\\u0142osi\\u0142 to zaraz po wygranej bitwie pod Gettysburgiem czyli w po\\u0142owie wojny, w 1863 roku.
A co Krzy\\u017canowski'