56 - Maria Skodowska-Curie
b'Prawie 100 lat temu Maria Sk\\u0142odowska-Curie dosta\\u0142a w prezencie od prezydenta USA jeden gram radu. Czy wiecie ile to jest jeden gram? Na przyk\\u0142ad spinacz do papieru albo taka ma\\u0142a guma do \\u017cucia, wa\\u017cy w\\u0142a\\u015bnie jeden gram. Dlaczego, wi\\u0119c prezydent USA da\\u0142 Marii tylko jeden gram radu? Ten jeden gram radu kosztowa\\u0142, wtedy sto tysi\\u0119cy dolar\\xf3w. Ale kim by\\u0142a Maria Sk\\u0142odowska-Curie i do czego by\\u0142 jej potrzebny ten rad?
Maria Curie urodzi\\u0142a si\\u0119 w 1867 roku w Warszawie. I w Pary\\u017cu ona studiowa\\u0142a fizyk\\u0119 i matematyk\\u0119, a w 1895 roku wysz\\u0142a za m\\u0105\\u017c z Piotrem i potem, odkryli razem substancj\\u0119 radioaktywn\\u0105 nazywan\\u0105 uran. A potem jeszcze, w 1903 roku oni dostali nagrod\\u0119 Nobla.
Maria Sk\\u0142odowska-Curie urodzi\\u0142a si\\u0119 podczas zabor\\xf3w. Jak pewnie pami\\u0119tacie zabory to okres 123 lat, kiedy nie by\\u0142o Polski, by\\u0142a ona podzielona mi\\u0119dzy Rosj\\u0119, Prusy i Austri\\u0119. Maria urodzi\\u0142a si\\u0119 w rosyjskim zaborze. Jej rodzice byli nauczycielami. Jej ojciec, by\\u0142 nauczycielem matematyki i fizyki oraz dyrektorem szko\\u0142y dla ch\\u0142opc\\xf3w, a jej mama by\\u0142a prze\\u0142o\\u017con\\u0105 pensji dla dziewcz\\u0105t. Dziewczynki w tamtych czasach, nie mog\\u0142y si\\u0119 uczy\\u0107 tego samego co ch\\u0142opcy. Mia\\u0142y taka specjaln\\u0105 szko\\u0142\\u0119, gdzie uczy\\u0142y si\\u0119 czyta\\u0107, \\u015bpiewa\\u0107, gra\\u0107, ale nie uczy\\u0142y si\\u0119 takich normalnych przedmiot\\xf3w jak matematyka czy fizyka. Tak, wi\\u0119c Maria kt\\xf3ra chcia\\u0142a si\\u0119 uczy\\u0107 takich przedmiot\\xf3w najpierw, uczy\\u0142 j\\u0105 jej tata oraz starsze rodze\\u0144stwo. Maria by\\u0142a najm\\u0142odsza z pi\\u0119ciorga dzieci. P\\xf3\\u017aniej uczy\\u0142a si\\u0119 na takim lataj\\u0105cym uniwersytecie, poniewa\\u017c nie wolno by\\u0142o uczy\\u0107 dziewczynek. Ten uniwersytet lata\\u0142 od jednego domu do drugiego, tak aby policja go nie znalaz\\u0142a, poniewa\\u017c obawiano si\\u0119 policji. Nie wolno by\\u0142o te\\u017c na lekcjach robi\\u0107 notatek, aby policja nie mia\\u0142a dowod\\xf3w. A wi\\u0119c Maria musia\\u0142a wszystko zapami\\u0119tywa\\u0107 w g\\u0142owie. Nie mog\\u0142a sobie niczego zapisa\\u0107. P\\xf3\\u017aniej postanowi\\u0142a, wraz z siostr\\u0105 pojecha\\u0107 do Pary\\u017ca na studia, ale nie mia\\u0142a pieni\\u0119dzy. Um\\xf3wi\\u0142a si\\u0119, wi\\u0119c ze swoja starsz\\u0105 siostr\\u0105 Broni\\u0105, \\u017ce najpierw ona, czyli Maria b\\u0119dzie pracowa\\u0107 i ona b\\u0119dzie p\\u0142aci\\u0107 za studia starszej siostry. A potem na odwr\\xf3t, potem jej siostra zap\\u0142aci za jej studia. Maria zosta\\u0142a wi\\u0119c nauczycielk\\u0105 i wysy\\u0142a\\u0142a pieni\\u0105dze Broni do Pary\\u017ca. Maria uczy\\u0142a dzieci bogatych ludzi za pieni\\u0105dze, ale w wolnych chwilach uczy\\u0142a biedne dzieci za darmo, a to te\\u017c by\\u0142o wtedy zakazane. W\\u0142adze carskie, czyli te kt\\xf3re rz\\u0105dzi\\u0142y w zaborze rosyjskim zakazywa\\u0142y uczenia, pisania i czytania biednych ludzi. P\\xf3\\u017aniej Bronia zaprosi\\u0142a j\\u0105 do siebie do Pary\\u017ca i ona p\\u0142aci\\u0142a za studia Marii. Maria zacz\\u0119\\u0142a studiowa\\u0107 matematyk\\u0119 i fizyk\\u0119. Na studiach pozna\\u0142a naukowca Piotra Curie i wysz\\u0142a za niego za m\\u0105\\u017c.
O\\u017ceni\\u0142a si\\u0119 z Pierre Curie i si\\u0119 nazywa Maria Curie. Wysz\\u0142a za m\\u0105\\u017c z nim, ale nie mieli du\\u017co pieni\\u0119dzy to nie mogli mie\\u0107 obr\\u0105czek. I kiedy by\\u0142a ceremonia, to by\\u0142a tylko ich rodzina i przyjaci\\xf3\\u0142. I potem kiedy, mieli p\\xf3j\\u015b\\u0107 na takie swoje wakacje to nie mieli pieni\\u0119dzy, wi\\u0119c pojechali na rowerach troch\\u0119 tak blisko.
Oboje byli bardzo biedni. I po \\u015blubie pojechali, tylko na tak\\u0105 przeja\\u017cd\\u017ck\\u0119 rowerami. W 1903 roku Maria sko\\u0144czy\\u0142a studia i napisa\\u0142a prac\\u0119 doktorsk\\u0105 \\u201eBadanie cia\\u0142 radioaktywnych\\u201d. Czy wiecie co to jest radioaktywno\\u015b\\u0107? Radioaktywno\\u015b\\u0107, to jest nauka, kt\\xf3ra bada takie cia\\u0142a kt\\xf3re promieniuj\\u0105. Za te badania nad cia\\u0142ami radioaktywnymi jej m\\u0105\\u017c oraz jeszcze jeden fizyk dostali nagrod\\u0119 Nobla, ale m\\u0105\\u017c Piotr Curie zaprotestowa\\u0142 i powiedzia\\u0142, \\u017ce przecie\\u017c Maria jako pierwsza zacz\\u0119\\u0142a pracowa\\u0107 nad radioaktywno\\u015bci\\u0105, i\\u017c to jest nie sprawiedliwe, \\u017ce ona tez nie dosta\\u0142a nagrody Nobla. Wtedy dopisano Mari\\u0119, jako trzecia dosta\\u0142a nagrod\\u0119 Nobla z fizyki w 1903 roku. Ale jak odkryto t\\u0105 radioaktywno\\u015b\\u0107? Promieniowanie uranu odkry\\u0142 taki fizyk Henri Becquerel, ale on nie wiedzia\\u0142 sk\\u0105d si\\u0119 ona bierze. Dopiero Maria, kt\\xf3ra by\\u0142a jeszcze studentk\\u0105 odkry\\u0142a, \\u017ce promieniowanie pochodzi z samego atomu uranu. Zacz\\u0119\\u0142a bada\\u0107 ten uran, a potem do\\u0142\\u0105czy\\u0142 do niej m\\u0105\\u017c. I dlatego w\\u0142a\\u015bnie w 1903 roku nagrod\\u0119 Nobla z fizyki dostali w\\u0142a\\u015bnie ten fizyk Henri Becquerel, Piotr Curie oraz Maria Curie. Takie promieniowanie jest bardzo gro\\u017ane. M\\u0105\\u017c Marii chcia\\u0142 sprawdzi\\u0107 jak ono dzia\\u0142a i specjalnie po\\u0142o\\u017cy\\u0142 sobie na ramieniu kawa\\u0142ek uranu. W tym miejscu zrobi\\u0142a mu si\\u0119 okropna rana, kt\\xf3ra przez d\\u0142ugi czas nie chcia\\u0142a si\\u0119 zagoi\\u0107. Piotr Curie zapisywa\\u0142 wszystko co si\\u0119 dzieje z t\\u0105 ran\\u0105, \\u017ceby w ten spos\\xf3b przeprowadzi\\u0107 badania. Aby zdoby\\u0107 troch\\u0119 uranu Maria i Piotr musieli przekopywa\\u0107 ca\\u0142e g\\xf3ry, pewnej rudy. Z jednej tony tej rudy, ruda to jest taki piasek otrzymywali tylko jeden gram uranu. A ile to jest jedna tona? Tona to tysi\\u0105c kilogram\\xf3w. Na przyk\\u0142ad ma\\u0142y samoch\\xf3d wa\\u017cy jedn\\u0105 ton\\u0119. Tak, wi\\u0119c z rudy o wadze jednej tony, oni otrzymywali tylko jeden gram uranu. By\\u0142a to bardzo ci\\u0119\\u017cka praca i bardzo monotonna, ale oni oboje po\\u015bwi\\u0119cili swoje \\u017cycie nauce. Przy tej okazji odkryli dwa inne pierwiastki chemiczne. Maria nazwa\\u0142a pierwszy polon od polski, a drugi rad, bo radius to po \\u0142acinie znaczy promie\\u0144. Wszystkie te pierwiastki, czyli uran, polon i rad, by\\u0142y bardzo promieniotw\\xf3rcze. Ale czy wy wiecie co to s\\u0105 pierwiastki chemiczne? Mo\\u017cna je znale\\u017a\\u0107 w tak zwanym uk\\u0142adzie okresowym pierwiastk\\xf3w. Uran i rad to w\\u0142a\\u015bnie s\\u0105, pierwiastki chemiczne. Nazywa\\u0142y si\\u0119 polon i rad. Polon to jest 84, a rad to jest 88.
Uran jest oznaczany literk\\u0105 U i ma numer 92. Polon jest oznaczany literkami Po i ma numer 84. A rad jest oznaczany literkami Ra i ma numer 88. Niestety 1906 roku Piotr Curie zosta\\u0142 potr\\u0105cony przez w\\xf3z i zmar\\u0142. Sorbona, czyli uniwersytet w Pary\\u017cu zaproponowa\\u0142 Marii, aby uczy\\u0142a zamiast swojego m\\u0119\\u017ca. W ten spos\\xf3b, Maria sta\\u0142a si\\u0119 pierwsz\\u0105 kobieta profesorem na Sorbonie w Pary\\u017cu. W 1911 Maria dosta\\u0142a druga nagrod\\u0119 Nobla, tym razem z chemii. Jest wi\\u0119c jedyna osob\\u0105, kt\\xf3ra dosta\\u0142a dwie nagrody Nobla z dw\\xf3ch r\\xf3\\u017cnych dziedzin. Maria dosta\\u0142a najpierw nagrod\\u0119 Nobla z fizyki, a p\\xf3\\u017aniej nagrod\\u0119 Nobla z chemii. Jak pewnie pami\\u0119tacie, w 1914 roku wybuch\\u0142a pierwsza wojna \\u015bwiatowa. Maria jako jedna z pierwszych kobiet dosta\\u0142a we Francji prawo jazdy i je\\u017adzi\\u0142a na front, \\u017ceby pomaga\\u0107 rannym \\u017co\\u0142nierzom. A jak ona mog\\u0142a pom\\xf3c? Maria jak pami\\u0119tacie zajmowa\\u0142a si\\u0119 promieniowaniem, zajmowa\\u0142a si\\u0119 materia\\u0142ami, kt\\xf3re promieniuj\\u0105. A jak mo\\u017cna to wykorzysta\\u0107? Mo\\u017cna zrobi\\u0107 zdj\\u0119cia rentgenowskie, czyli na przyk\\u0142ad jak \\u017co\\u0142nierz ma z\\u0142aman\\u0105 r\\u0119k\\u0119, mo\\u017cna zrobi\\u0107 zdj\\u0119cie i na zdj\\u0119ciu wida\\u0107 jak wygl\\u0105da to z\\u0142amanie. Maria je\\u017adzi\\u0142a, wi\\u0119c na front takim samochodem z tak\\u0105 maszyn\\u0105 rentgenowsk\\u0105 i robi\\u0142a zdj\\u0119cia \\u017co\\u0142nierzom. Dzi\\u0119ki temu w\\u0142a\\u015bnie uratowa\\u0142a \\u017cycie wielu, z tych rannych \\u017co\\u0142nierzy. To promieniowanie, kt\\xf3rym zajmowa\\u0142a si\\u0119 Maria jest bardzo, bardzo szkodliwe, ale jak widzicie mo\\u017ce by\\u0107 i po\\u017cyteczne na przyk\\u0142ad do robienia zdj\\u0119\\u0107 rentgenowskich. Maria i jej m\\u0105\\u017c nie byli jedynymi, kt\\xf3rzy dostali nagrod\\u0119 Nobla w tej ich rodzinie. Ich c\\xf3rka, czyli Irena oraz jej m\\u0105\\u017c Fryderyk odkryli sztuczne promieniowanie i oni tak\\u017ce dostali nagrod\\u0119 Nobla.
Maria pracowa\\u0142a nad tym promieniowaniem do ko\\u0144ca \\u017cycia, ale by\\u0142o bardzo trudno dosta\\u0107 uran, rad bo te pierwiastki, by\\u0142y bardzo drogie. Tak wi\\u0119c w latach 20. kobiety w USA zebra\\u0142y pieni\\u0105dze na rad dla Marii, aby mog\\u0142a kontynuowa\\u0107 badania. Ten rad przekaza\\u0142 jej w\\u0142a\\u015bnie prezydent USA w 1921 roku, czyli 98 lat temu. Ten rad jeden gram, by\\u0142 bardzo drogi, kosztowa\\u0142 prawie 100 tysi\\u0119cy dolar\\xf3w. Niestety Maria zachorowa\\u0142a przez promieniowanie nad kt\\xf3rym pracowa\\u0142a. W 1934 roku ostatni raz odwiedzi\\u0142a Polsk\\u0119 i tego samego roku zmar\\u0142a. Rzeczy, kt\\xf3re promieniuj\\u0105 na przyk\\u0142ad ten rad kt\\xf3ry przekaza\\u0142 prezydent USA przekaza\\u0142 Marii, by\\u0142 trzymany w zamkni\\u0119tym o\\u0142owianym pojemniku. Wszystkie promieniotw\\xf3rcze rzeczy trzeba trzyma\\u0107 w\\u0142a\\u015bnie w takich zamkni\\u0119tych o\\u0142owianych pojemnikach, bo o\\u0142\\xf3w nie przepuszcza promieniowania. Maria Sk\\u0142odowska-Curie przez ca\\u0142e swoje \\u017cycie tak zosta\\u0142a napromieniowana, \\u017ce kiedy ja pochowano musiano j\\u0105 pochowa\\u0107 w o\\u0142owianej trumnie, aby ludzie kt\\xf3rzy przechodz\\u0105 obok jej grobu nie zostali napromieniowani. Tak\\u017ce wszystkie jej papiery, a nawet jej ksi\\u0105\\u017cka kucharska jest dzisiaj przechowywana w o\\u0142owianym pojemniku, bo jest niebezpiecznie napromieniowana. Co zapami\\u0119tali\\u015bcie? Maria nie tylko przyczyni\\u0142a si\\u0119 do odkrycia radioaktywno\\u015bci, ale tak\\u017ce odkry\\u0142a dwa nowe pierwiastki by\\u0142 to polon i rad. By\\u0142a ona te\\u017c pierwsz\\u0105 kobiet\\u0105 w wielu dziedzinach, na przyk\\u0142ad jako pierwsza kobieta dosta\\u0142a nagrod\\u0119 Nobla, jako pierwsza kobieta, by\\u0142a profesorem na Sorbonie, jako pierwsza kobieta by\\u0142a kierowc\\u0105 we Francji i tak dalej. Tak, wi\\u0119c dzisiaj wiele kobiet bierze j\\u0105 sobie za wz\\xf3r. Na dzisiaj to wszystko dzi\\u0119kuj\\u0119 wam bardzo za wys\\u0142uchanie do ko\\u0144ca zapraszam do kolejnego odcinka nied\\u0142ugo, a wi\\u0119c do us\\u0142yszenia.
By\\u0142a taka kobieta, kt\\xf3ra si\\u0119 nazywa\\u0142a Maria S\\u0142odowska, ale potem si\\u0119 o\\u017ceni\\u0142a si\\u0119 z Pierr Curie i si\\u0119 nazywa Maria Curie, przypomina mi kiwi.
Transkrypcji audycji dokona\\u0142a: Patrycja Frymark'