113 - Funk i witaminy
b'B\\u0119dziemy dzisiaj m\\xf3wi\\u0107 o odkryciu witamin. Tak\\u017ce o tym dlaczego ich potrzebujemy i przed jakimi chorobami nas chroni\\u0105. B\\u0119dziemy m\\xf3wi\\u0107 o tym, \\u017ce trzeba je\\u015b\\u0107 witaminy, ale pami\\u0119tajcie ani ja, ani \\u017cadne z dzieci nie jeste\\u015bmy lekarzami. Tak wi\\u0119c, gdyby\\u015bcie chcieli bra\\u0107 jakie\\u015b witaminy najlepiej zapytajcie o to lekarza. B\\u0119dziemy te\\u017c m\\xf3wi\\u0107 o chorobach, ale jak zwykle b\\u0119dziemy upraszcza\\u0107 t\\u0105 wiedz\\u0119
Witaminy odkry\\u0142 Kazimierz Funk. Co jednak wiemy o jego m\\u0142odo\\u015bci? Kazimierz Funk urodzi\\u0142 si\\u0119 w Warszawie podczas zabor\\xf3w. Podobnie jak Maria Sk\\u0142odowska uczy\\u0142 si\\u0119 najpierw w Polsce, a potem wyjecha\\u0142 na zach\\xf3d. Mia\\u0142 wtedy 16 lat.
Ale kiedy dok\\u0142adnie si\\u0119 urodzi\\u0142? Urodzi\\u0142 si\\u0119 w Warszawie 23 lutego 1884, a kim by\\u0142 jego ojciec? Ojciec Kazimierza by\\u0142 lekarzem dermatologiem. Taki lekarz zajmuje si\\u0119 chorobami sk\\xf3ry. Pocz\\u0105tkowo Kazimierz korzysta\\u0142 z edukacji domowej. P\\xf3\\u017aniej poszed\\u0142 do szko\\u0142y, ale nie by\\u0142 zadowolony z tego czego go tam uczono. Szko\\u0142\\u0119 uko\\u0144czy\\u0142 w 1900 roku i postanowi\\u0142 i\\u015b\\u0107 na studia.
By\\u0107 mo\\u017ce tata chcia\\u0142, aby Kazimierz tak\\u017ce zosta\\u0142 lekarzem. Musia\\u0142by w tym celu p\\xf3j\\u015b\\u0107 na studia medyczne. Co jednak studiowa\\u0142 Kazimierz Funk? Pocz\\u0105tkowo studiowa\\u0142 chemi\\u0119 w Genewie, a potem biologi\\u0119 w Bernie. Oba te przedmioty mu si\\u0119 p\\xf3\\u017aniej bardzo przyda\\u0142y. Dlaczego? Biolog zajmuje si\\u0119 organizmami \\u017cywymi, a chemik zajmuje si\\u0119 substancjami chemicznymi. Dzi\\u0119ki temu, \\u017ce Funk studiowa\\u0142 i biologi\\u0119, i chemi\\u0119 potrafi\\u0142 po\\u0142\\u0105czy\\u0107 te dwie dziedziny - odkry\\u0142 jak substancje chemiczne dzia\\u0142aj\\u0105 na organizm ludzki.
Funk pracowa\\u0142 z wieloma naukowcami w wielu miejscach na \\u015bwiecie. Po uko\\u0144czeniu studi\\xf3w Funk pracowa\\u0142 najpierw w Instytucie Pasteura we Francji. P\\xf3\\u017aniej w Berlinie Funk pracowa\\u0142 za darmo w laboratorium Fischera. W obu miejscach bada\\u0142 mi\\u0119dzy innymi proteiny. Jednak nie to przynios\\u0142o mu s\\u0142aw\\u0119.
Gdy zacz\\u0105\\u0142 pracowa\\u0107 w Londynie zainteresowa\\u0142 si\\u0119 chorob\\u0105 Beri-Beri. Co j\\u0105 powoduje? My dzisiaj wiemy, \\u017ce ludzie choruj\\u0105 na beri-beri z braku witamin, a konkretnie witaminy B1. Ale w tamtych czasach nie wiedziano co powoduje t\\u0105 chorob\\u0119. Co si\\u0119 dzieje z cz\\u0142owiekiem, kt\\xf3ry ma t\\u0105 chorob\\u0119? Ludzie choruj\\u0105cy na beri-beri wygl\\u0105daj\\u0105 jakby g\\u0142odowali. Nie maj\\u0105 na nic si\\u0142y. Nie mog\\u0105 si\\u0119 porusza\\u0107 ani nawet m\\xf3wi\\u0107.
Okaza\\u0142o si\\u0119, \\u017ce na t\\u0105 chorob\\u0119 choruj\\u0105 nie tylko ludzie. Zar\\xf3wno ludzie jak i kury, kt\\xf3rzy dostawali do jedzenia ten sam pokarm chorowali na bardzo podobn\\u0105 chorob\\u0119. Zar\\xf3wno ludzie jak i kury nie mieli na nic si\\u0142y. W tamtych rejonach ludzie mogli je\\u015b\\u0107 br\\u0105zowy ry\\u017c, kt\\xf3ry by\\u0142 w takich \\u0142upinkach. Mo\\u017cna jednak by\\u0142o ten ry\\u017c oczy\\u015bci\\u0107 i je\\u015b\\u0107 taki bialutki \\u015bliczny ry\\u017c. Jak si\\u0119 jednak okaza\\u0142o ludzie, kt\\xf3rzy jedli tylko ten bia\\u0142y ry\\u017c chorowali na beri-beri. Podobnie by\\u0142o z kurami. Gdy kury karmiono tym bia\\u0142ym ry\\u017cem by\\u0142y chore. Gdy jednak ludziom podawano ten br\\u0105zowy ry\\u017c z \\u0142upinkami to zdrowieli. Tak samo kury, kt\\xf3ry dostawa\\u0142y br\\u0105zowy ry\\u017c by\\u0142y zdrowsze. Ludzie wi\\u0119c wiedzieli, \\u017ce w \\u0142upinkach tego ry\\u017cu jest co\\u015b wa\\u017cnego i bez tego ludzie i kury choruj\\u0105. Co to by\\u0142o?
W 1912 roku Kazimierz Funk odkry\\u0142 witamin\\u0119 B1, kt\\xf3ra znajdowa\\u0142a si\\u0119 w tych \\u0142uskach. Funk by\\u0142 nie tylko biologiem, ale tak\\u017ce chemikiem i potrafi\\u0142 wyizolowa\\u0107 t\\u0105 witamin\\u0119. Co to znaczy? Ta \\u0142upinka albo \\u0142uska br\\u0105zowego ry\\u017cu sk\\u0142ada si\\u0119 z wielu substancji. Funk potrafi\\u0142 je podzieli\\u0107 i wyci\\u0105gn\\u0105\\u0107 t\\u0105, kt\\xf3ra mia\\u0142a te \\u017cyciodajne w\\u0142a\\u015bciwo\\u015bci. Substancja, kt\\xf3r\\u0105 odkry\\u0142 chemicy nazywaj\\u0105 amin\\u0105. Konkretnie by\\u0142a to tiamina. A poniewa\\u017c by\\u0142a ona \\u017cyciodajna Funk wymy\\u015bli\\u0142 nazw\\u0119: vita amina. Vita po \\u0142acinie znaczy \\u017cycie, a aminia to jest nazwa chemiczna tych substancji. Ale zamiast m\\xf3wi\\u0107: vita amina lepiej by\\u0142o po prostu powiedzie\\u0107: witamina.
By\\u0142 to oczywi\\u015bcie pocz\\u0105tek odkrywania witamin. Funk odkry\\u0142 witamin\\u0119 B, potem inni naukowcy odkryli witamin\\u0119 A i witamin\\u0119 C. P\\xf3\\u017aniej si\\u0119 okaza\\u0142o, \\u017ce witamina A to s\\u0105 dwie witaminy i podzielono je na witamin\\u0119 A i witamin\\u0119 D. Jeszcze p\\xf3\\u017aniej okaza\\u0142o si\\u0119, \\u017ce witaminy mo\\u017cna dzieli\\u0107 jeszcze bardziej i dlatego mamy dzi\\u015b witaminy B1, B2, B3 i nawet B12.
Jakie choroby powoduje brak witamin? Brak witaminy A powoduje kurz\\u0105 \\u015blepot\\u0119, a brak witamin B - chorob\\u0119 beri-beri. Brak witaminy C powoduje szkorbut. Na to chorowa\\u0142o kiedy\\u015b wielu marynarzy, kt\\xf3rzy na morzu wci\\u0105\\u017c jedli to samo. Z kolei brak witaminy D powoduje krzywic\\u0119. Szczeg\\xf3lnie dla dzieci jest to wa\\u017cne bo rosn\\u0105. Bez witaminy D mo\\u017cna mie\\u0107 np. krzywy kr\\u0119gos\\u0142up.
W przesz\\u0142o\\u015bci ludzie wiedzieli, \\u017ce niekt\\xf3re pokarmy lecz\\u0105 r\\xf3\\u017cne choroby. Np. na kurz\\u0105 \\u015blepot\\u0119 kazano je\\u015b\\u0107 surow\\u0105 w\\u0105trob\\u0119 albo pi\\u0107 tran. A jak jeszcze leczono krzywic\\u0119? W 1822 roku, czyli prawie 100 lat wcze\\u015bniej, J\\u0119drzej \\u015aniadecki opisa\\u0142 wp\\u0142yw k\\u0105pieli s\\u0142onecznych na krzywic\\u0119. Tak wi\\u0119c gdy kto\\u015b mia\\u0142 krzywic\\u0119 kazano mu le\\u017ce\\u0107 na s\\u0142o\\u0144cu. Nasz organizm potrafi sam wyprodukowa\\u0107 witamin\\u0119 D, ale potrzebuje do tego s\\u0142o\\u0144ca. Dlatego lekarze zalecaj\\u0105 t\\u0105 witamin\\u0119 szczeg\\xf3lnie ludziom, kt\\xf3rzy \\u017cyj\\u0105 tak jak ja w krajach, gdzie jest ma\\u0142o s\\u0142o\\u0144ca.
Witaminy oczywi\\u015bcie s\\u0105 potrzebne, ale naukowcy odkryli, \\u017ce jak si\\u0119 zje za du\\u017co witamin to te\\u017c cz\\u0142owiek \\u017ale si\\u0119 czuje. Jakie np. s\\u0105 objawy gdy kto\\u015b zje za du\\u017co witaminy C? Przedawkowanie witaminy C czyli zjedzenie jej za du\\u017co powoduje zawroty g\\u0142owy, rozwolnienie i inne objawy. Choroby spowodowane brakiem witamin nazywa si\\u0119 awitaminoz\\u0105. Awitaminoz\\u0105 jest kurza \\u015blepota, beri-beri, szkorbut czy krzywica. Z kolei przedawkowanie czyli zjedzenie za du\\u017co witamin to hiperwitaminoza.
Ale jak mo\\u017ce doj\\u015b\\u0107 do tego, \\u017ce kto\\u015b b\\u0119dzie mia\\u0142 za ma\\u0142o witamin? Ludzie, kt\\xf3rzy od\\u017cwywiaj\\u0105 si\\u0119 niezdrowo cz\\u0119sto maj\\u0105 braki witamin. Niekt\\xf3re choroby powoduj\\u0105 tak\\u017ce brak witamin. Alkohol w du\\u017cych ilo\\u015bciach wyp\\u0142ukuje niekt\\xf3re witaminy. Kobieta w ci\\u0105\\u017cy ma w brzuszku dziecko, kt\\xf3re te\\u017c potrzebuje witaminy. Tak wi\\u0119c kobieta w ci\\u0105\\u017cy potrzebuje wi\\u0119cej witamin bo dla siebie i dla dziecka.
S\\u0142awni naukowcy, kt\\xf3rzy odkryj\\u0105 co\\u015b wa\\u017cnego i po\\u017cytecznego dostaj\\u0105 r\\xf3\\u017cne nagrody. Szczeg\\xf3lnie znana jest nagroda Nobla. Czy Funk j\\u0105 dosta\\u0142 za odkrycie witamin? Nagrod\\u0119 za odkrycie witamin dosta\\u0142o dw\\xf3ch innych naukowc\\xf3w, a Funka, kt\\xf3ry odkry\\u0142 pierwsz\\u0105 witamin\\u0119 pomini\\u0119to. W 1929 roku Du\\u0144czyk Christiaan Eijkman oraz Anglik Frederick Hopkins dostali nagrod\\u0119 Nobla za odkrycie witamin. Hopkins uwa\\u017ca\\u0142, \\u017ce nagrod\\u0119 powinien tak\\u017ce dosta\\u0107 Funk.
Chocia\\u017c witaminy mo\\u017cna je\\u015b\\u0107 w postaci tabletek to najlepiej jest je\\u015b\\u0107 du\\u017co warzyw i owoc\\xf3w, bo tam te\\u017c s\\u0105 witaminy. Na dzisiaj to ju\\u017c wszystko. Historia Kazimierza Funka jest oczywi\\u015bcie du\\u017co d\\u0142u\\u017csza. Pracowa\\u0142 on na ca\\u0142ym \\u015bwiecie z wieloma naukowcami. W okresie mi\\u0119dzywojennym tak\\u017ce w odrodzonej Polsce. My jednak dzisiaj skupili\\u015bmy si\\u0119 na odkryciu witamin. Chocia\\u017c jego wk\\u0142ad by\\u0142 bardzo du\\u017cy nie wszyscy go doceniali. On jednak si\\u0119 tym nie przejmowa\\u0142 i pracowa\\u0142 nad kolejnymi odkryciami jak np. nad hormonami, insulin\\u0105 itd. Dzi\\u0119kujemy wam za wys\\u0142uchanie i do us\\u0142yszenia nied\\u0142ugo.'